Τα χρηστά ήθη αποτελούν έναν άγραφο κανόνα συμπεριφοράς που διαμορφώνεται από τις αντιλήψεις περί ηθικής και ευπρέπειας στην εκάστοτε κοινωνία. Πρόκειται για ένα σύνολο αξιών και αρχών που αντικατοπτρίζουν τις ηθικές αντιλήψεις μιας κοινωνίας σε ένα δεδομένο χρονικό σημείο. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως τα χρηστά ήθη είναι ευμετάβλητα αφού ακολουθούν στενά τις κοινωνικές αλλαγές.
Στην ελληνική νομοθεσία, ο όρος αυτός έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς χρησιμοποιείται ευρέως για την ερμηνεία και εφαρμογή των διατάξεων του αστικού και ποινικού δικαίου. Σ’ αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε την έννοια των χρηστών ηθών και τη θέση του στη νομολογία.
Ορισμός και Σημασία των Χρηστών Ηθών
Ο όρος «χρηστά ήθη» αναφέρεται στους ηθικούς και κοινωνικούς κανόνες που αναγνωρίζονται ως αποδεκτοί και δίκαιοι από τη συντριπτική πλειονότητα της κοινωνίας. Τα όρια των χρηστών ηθών δεν είναι σταθερά, αλλά εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου, επηρεαζόμενα από τις κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές μεταβολές. Παρόλο που δεν ορίζονται ρητώς από κάποιο νόμο, τα χρηστά ήθη αποτελούν μια έννοια που έχει εμποτίσει πολυάριθμες διατάξεις.
Στη νομική επιστήμη, η έννοια των χρηστών ηθών χρησιμοποιείται ως μέτρο αξιολόγησης της νομιμότητας και της ηθικής αποδοχής μιας πράξης ή σύμβασης. Δηλαδή, ο εκάστοτε ερμηνευτής του δικαίου τα χρησιμοποιεί ως γνώμονα για την αξιολόγηση μιας πράξη, σύμφωνα πάντα με τις αντιλήψεις της κοινωνίας. Δεν είναι τυχαία η συμπερίληψη της φράσης «πράξη παράνομη ή αντίθετη προς τα χρηστά ήθη» σε πολυάριθμα άρθρα του αστικού κώδικα. Εάν μια πράξη κριθεί πως αντιβαίνει στα χρηστά ήθη, θεωρείται άκυρη ή και επιφέρει έννομες συνέπειες.
Η Θέση των Χρηστών Ηθών στην Ελληνική Νομοθεσία
Στην ελληνική νομολογία, τα χρηστά ήθη αποτελούν βασική αρχή του δικαίου και γίνεται αναφορά σε αυτά σε διάφορες νομοθετικές διατάξεις. Ο Αστικός Κώδικας κάνει εκτενή χρήση του όρου και ιδίως για να χαρακτηρίσει μια πράξη ή συμπεριφορά.
Μελετώντας τη νομοθεσία, μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις εξής περιπτώσεις σε σχέση με τα χρηστά ήθη:
#1 Χρηστά Ήθη και Δικαιοπραξίες
Τα άρθρο 178 και 179 του Αστικού Κώδικα αναφέρονται συγκεκριμένα στις δικαιοπραξίες που αντιβαίνουν τα χρηστά ήθη. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 178 ΑΚ ορίζει ότι κάθε δικαιοπραξία που αντιβαίνει στα χρηστά ήθη είναι άκυρη. Αυτό σημαίνει ότι εάν μια σύμβαση περιλαμβάνει όρους που θεωρούνται ανήθικοι ή κοινωνικά απαράδεκτοι, μπορεί να κριθεί νομικά ανίσχυρη.
Το άρθρο 179 ΑΚ ορίζει πως «άκυρη ως αντίθετη προς τα χρηστά ήθη είναι η δικαιοπραξία με την οποία δεσμεύεται υπερβολικά η ελευθερία του προσώπου ή με την οποία εκμεταλλεύεται κάποιος την ανάγκη του άλλου και πετυχαίνει έτσι να πάρει περιουσιακά ωφελήματα που βρίσκονται σε φανερή δυσαναλογία προς την παροχή».
#2 Χρηστά Ήθη ως Όριο στην Άσκηση Δικαιώματος
Τα χρηστά ήθη χρησιμοποιούνται από το άρθρο 281 του Αστικού Κώδικα περί κατάχρησης δικαιωμάτων ως ένα ξεκάθαρο όριο για την άσκηση δικαιώματος. Αναλυτικότερα, το άρθρο αναφέρεται στην περίπτωση που το δικαίωμα υπερβαίνει τα όρια που έχουν επιβληθεί από την καλή πίστη, τα χρηστά ήθη, αλλά και τον κοινωνικό ή οικονομικό σκοπό του δικαιώματος.
#3 Προσβολή των Χρηστών Ηθών
Το άρθρο 919 του Αστικού Κώδικα ασχολείται με την προσβολή των χρηστών ηθών. Για το άρθρο, είναι εξαιρετικά σημαντική η ύπαρξη πράξης από πρόθεση. Σ’ αυτή την περίπτωση, αυτός που εκτέλεσε την πράξη αντίθετη προς τα χρηστά ήθη, έχει υποχρέωση να καταβάλλει αποζημίωση στον ζημιωμένο.
Τα χρηστά ήθη είναι μια αόριστη έννοια με έντονη παρουσία στη νομοθεσία της Ελλάδας. Επικοινωνήστε με το δικηγορικό γραφείο μας για να αναλάβουμε την υπόθεσή σας με γνώμονα όλα τα κριτήρια.